Θάλαμος Αερίων....

Το Terezin/Theresienstadt κυκλοφόρησε από την Deutsche Grammophon μόλις το 2007, αλλά ή ιδέα για αυτόν τον δίσκο είχε δημιουργηθεί στην Anne Sofie von Otter πολύ νωρίτερα, το 2000 αν θυμάμαι καλά, όταν της ζητήθηκε να εμφανιστεί στο Διεθνές Φόρουμ για το Ολοκαύτωμα.

Τα τραγούδια που της έδωσαν να παρουσιάσει, προερχόμενα από το Terezin Chamber Music Foundation, θα ήταν αδύνατον να μην αγγίξουν και τις πιο βαθειές πτυχές της ψυχής οποιουδήποτε ανθρώπου. Μελωδικά με έναν υπόκωφο σπαραγμό, τραγικά με μια τρεμοπαίζουσα λάμψη αισιοδοξίας, τρυφερά με μια πολύ καλά καλυμμένη δύναμη ψυχής....

Το Terezin, όπως είναι η Τσέχικη μητρική ονομασία του, ήταν ένα κάστρο που χτίστηκε στα 1780 και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της Μαρίας Θηρεσίας, μητέρας του Αυτοκράτορα Ιωσήφ ΙΙ, έγινε γνωστό όμως για πολύ πιο ζοφερούς και τραγικούς λόγους. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χρησιμοποιήθηκε από τους Ναζί σαν στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εκτός από τις χιλιάδες Εβραίων που «φιλοξενήθηκαν» εκεί πριν μεταφερθούν στο Άουσβιτς, άλλες 55.000 περίπου βρήκαν τραγικό θάνατο εκεί, στο Terezin, από την πείνα και τις κακουχίες.

35.000 από αυτούς περίπου ήταν μικρά παιδιά.

Το γεγονός από μόνο του δεν θα μπορούσε να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο, όμως το ότι στο Theresienstadt οι Ναζί είχαν συγκεντρώσει την ελίτ του Ιουδαϊκού πολιτισμού, των τεχνών , των επιστημών και των γραμμάτων ήταν το έναυσμα για την Σουηδή mezzo soprano να τιμήσει αυτούς που δημιούργησαν μουσική κάτω από τόσο τραγικές και απάνθρωπες συνθήκες και να επικοινωνήσει το έργο τους.

Χιλιάδες καλλιτέχνες, μουσικοί, συγγραφείς, επιστήμονες, υποχρεώθηκαν στην αρχή να καταπνίξουν κάθε μορφή δημιουργίας και στη συνέχεια, εντελώς κυνικά, στα πλαίσια της χειρότερης μορφής προπαγάνδας και εξαπάτησης του υπόλοιπου κόσμου, ένα βήμα πριν τον θάλαμο αερίων, εξαναγκάστηκαν να κάνουν ακριβώς το αντίθετο, να δημιουργούν και να ψυχαγωγούν συγκρατούμενους και δεσμοφύλακες, παρουσιάζοντας το Terezin σχεδόν σαν ένα ιδανικό θέρετρο: "The third Reich gives the Jews a City"!!

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο αντιφατική εικόνα από αυτήν ανθρώπων που ζούν στα όρια της εξαθλίωσης, ακροβατούν ανάμεσα στον θάνατο από ασιτία, βασανιστήρια ή τον θάλαμο αερίων και παρ’ όλα αυτά δίνουν την μέγιστη δημιουργικότητά τους σε ένα έργο που αλλιώς θα ήταν απαγορευμένο από τους Εθνικοσοσιαλιστές. Ήταν ίσως και η μοναδική στιγμή ελευθερίας που είχαν από την στιγμή που βρέθηκαν έγκλειστοι εκεί.

Οι συνθέσεις είναι η δική τους μορφή αντίστασης που μπορεί να μην χρησιμοποιεί όπλα, είναι όμως το ίδιο ή και περισσότερο ακραία, διεκδικώντας σε έναν σχεδόν μάταιο αγώνα ενάντια στους διώκτες τους την αθανασία της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

Ο Viktor Ullmann, γράφει τρία Yiddish τραγούδια λίγο πριν οδηγηθεί στο Άουσβιτς.

Το Beryozkele από αυτά, είναι το δέκατο τέταρτο τραγούδι του δίσκου, δίπλα σε τρία υπέροχα σονέτα. Κι όμως, μέσα σε ένα βράδυ, το βράδυ της κατάληψης της Τσεχοσλοβακίας τον Μάρτιο του ’39 ο διεθνώς αναγνωρισμένος συνθέτης γίνεται ένα «κατώτερο πλάσμα, ανάξιο ύπαρξης» και το έργο του εξαφανίζεται…

Ο Hans Krasa – που οδηγήθηκε και εκτελέσθηκε στο Άουσβιτς την ίδια μέρα με τον Ullmann και τον Pavel Haas - γίνεται ένας από τους πιο διάσημους έγκλειστους συνθέτες γράφοντας μια όπερα για παιδιά και μελοποιεί τον Arthur Rimbaud, ο Kurt Gerron «σκηνοθετεί» ένα καμπαρέ σε μουσική του πιανίστα Martin Roman, του δίνει τον τίτλο Carousel και τον ρόλο του καταφυγίου, οδηγώντας τους ακροατές σε ένα ασφαλές καταφύγιο, χαρούμενο και καλά φυλασσόμενο όπως οι παιδικές ψυχές σε έναν ανθρώπινο και ελεύθερο κόσμο…

Όμως η πιο τραγική και ταυτόχρονα ηρωική φιγούρα είναι για τα δικά μου μάτια η Ilse Weber.

Δεν ήταν καν κρατούμενη, ήταν απλώς μια νοσοκόμα εκεί.

Έγραψε πάνω από 50 ποιήματα, τα μελοποίησε και τα τραγουδούσε με την συνοδεία της κιθάρας της κατά τη διάρκεια της βραδυνής της βάρδιας.

Επέλεξε η ίδια να έχει το ίδιο τέλος με τα άρρωστα παιδιά του στρατοπέδου, σε ένα θάλαμο αερίων που θα μπορούσε να έχει πολύ απλά αποφύγει. Αλλά δεν το έκανε.

Το Wiegala, σε έναν άλλο κόσμο θα ήταν ένα υπέροχο νανούρισμα.

Στον κόσμο του μικρού που θα έρθει, θα είναι όντως ένα υπέροχο νανούρισμα.

Τότε όμως, δεν ήταν παρά μια μικρή σταγόνα ομορφιάς ένα βήμα πριν τον θάνατο.

Η Ανάσταση του Χριστού πέρασε.

Η Ανάσταση της πατρίδας μου, της πατρίδας μας, των ψυχών μας, φοβάμαι ότι θα αργήσει πολύ να έρθει. Είμαστε ακόμα στον θάλαμο αερίων μόνο που εδώ ο θάνατος είναι αργός και βασανιστικός και είναι ταυτόχρονα θάνατος αξιών και αξιοπρέπειας.

Ας του αντισταθούμε…..

O δίσκος κυκλοφόρησε το 2007 από την Deutshe Grammophon και μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να τον βρεί εδώ:

 Οι στίχοι του Wiegala: 

Wiegala, wiegala, weier,
der Wind spielt auf der Leier.
Er spielt so süß im grünen Ried,
die Nachtigall, die singt ihr Lied.
Wiegala, wiegala, weier,
der Wind spielt auf der Leier.
 
Wiegala, wiegala, werne,
der Mond ist die Lanterne,
er steht am dunklen Himmelszelt
und schaut hernieder auf die Welt.
Wiegala, wiegala, werne,
der Mond ist die Lanterne.
 
Wiegala, wiegala, wille,
wie ist die Welt so stille!
Es stört kein Laut die süße Ruh,
schlaf, mein Kindchen, schlaf auch du.
Wiegala, wiegala, wille,
wie ist die Welt so stille!

Σε ελεύθερη Αγγλική μετάφραση θα μπορούσαν να έιναι κάπως έτσι:

 

Wiegala, wiegala, weier
the wind plays on the lyre
it plays so sweetly in the green reeds
the nightingale sings its song
wiegala, wiegala, weier
the wind plays on the lyre

Wiegala, wiegala, werne
the moon is a lantern
it stands in the darkened firmament
and gazes down on the world
wiegala, wiegala, werne
the moon is a lantern

Wiegala, wiegala, wille
how silent is the world
no sound disturbs the lovely peace
sleep, my little child, sleep too
wiegala, wiegala, wille
how silent is the world